Sofokles to jeden z najważniejszych twórców starożytnej Grecji, który zapisał się w historii literatury jako mistrz tragedii. Jednakże jego życie i osiągnięcia to znacznie więcej niż tylko pisanie dramatów. Sofokles był człowiekiem wielu talentów – politykiem, wojskowym, kapłanem, a jednocześnie poetą, który wzbogacił grecki teatr o nowe formy i treści. Jego biografia obfituje w ciekawe fakty, a twórczość do dziś budzi podziw swoją głębią i uniwersalnością. Kim był ten antyczny Grek, który w swoim czasie cieszył się uznaniem zarówno w Atenach, jak i poza nimi?

Życie Sofoklesa – od Kolonos do Aten

Sofokles pochodził z Kolonos, niewielkiej miejscowości w pobliżu Aten. To właśnie tam spędził młodość i zapewne zaczerpnął inspirację do jednego ze swoich późniejszych dzieł, „Edypa w Kolonos”, które zostało wystawione już po jego śmierci. Jako obywatel Aten miał możliwość uczestniczenia w życiu społecznym i kulturalnym tej potężnej polis. Czasy, w których żył, przypadły na okres świetności Aten, choć Sofokles dożył także ich politycznego upadku.

W 440 roku p.n.e. Sofokles uczestniczył w tłumieniu buntu na Samos, gdzie działał u boku samego Peryklesa. Wspólnie pełnili funkcję strategów, co pokazuje, że Sofokles był nie tylko cenionym twórcą, ale również osobą zaangażowaną w sprawy państwa. Rzadko który poeta tamtej epoki miał tak bezpośredni wpływ na politykę jak on.

Kapłan Asklepiosa i duchowy przywódca

Ważnym etapem życia Sofoklesa była jego rola kapłana boga Asklepiosa. W 420 roku p.n.e., gdy w Atenach wprowadzono oficjalny kult tego boga medycyny, Sofokles został wybrany na jego kapłana. Co więcej, w jego domu wystawiono pierwszy ołtarz poświęcony Asklepiosowi – zanim zbudowano odpowiednią świątynię. To wydarzenie przyniosło Sofoklesowi przydomek „dexios”, czyli „odbiorca”, odnoszący się do jego szczególnej roli w przyjęciu kultu w mieście. W tamtych czasach takie wyróżnienie świadczyło o wielkim autorytecie i zaufaniu, jakim darzono Sofoklesa w jego wspólnocie.

Sofokles jako świadek historycznych przemian

Sofokles żył w czasach pełnych zawirowań politycznych i wojen. W 413 roku p.n.e. został wybrany do grupy komisarzy badających przyczyny klęski wyprawy sycylijskiej, która okazała się katastrofą dla Aten. Było to wydarzenie o ogromnym znaczeniu, które zapoczątkowało upadek potęgi ateńskiej. Sofokles, jako jeden z najbardziej szanowanych obywateli, brał udział w analizie tej porażki, co jeszcze bardziej podkreśla jego zaangażowanie w życie publiczne.

Pomimo tych trudnych czasów Sofokles dożył imponującego wieku. Zmarł w 406 roku p.n.e., mając 90 lat. To niezwykle długi czas jak na standardy starożytności. Co ciekawe, antyczni biografowie uwielbiali przypisywać słynnym postaciom różne barwne historie dotyczące ich życia i śmierci. O Sofoklesie mówiono na przykład, że zmarł, dławiąc się jagodą winogronową. Niezależnie od prawdziwości tej anegdoty, jego śmierć zbiegła się z momentem, gdy Ateny traciły swoją polityczną i militarną potęgę.

Twórczość Sofoklesa – od bogów do ludzi

Jeśli mowa o Sofoklesie, nie sposób pominąć jego wkładu w teatr grecki. Jego tragedie różnią się znacząco od dzieł poprzedników, takich jak Ajschylos, oraz późniejszych twórców w stylu Eurypidesa. Sofokles zrezygnował z trylogii, w której trzy tragedie łączyły się tematycznie, na rzecz tworzenia zamkniętych, samodzielnych utworów. Dzięki temu każda jego sztuka stanowiła spójną całość i mogła być odbierana jako odrębna opowieść.

Najważniejszą cechą twórczości Sofoklesa jest przesunięcie akcentu z działań bogów na decyzje ludzi. W jego dramatach wola ludzka zaczyna odgrywać kluczową rolę, choć bohaterowie często muszą zmagać się z nieuchronnością losu. To połączenie tragizmu i refleksji nad kondycją człowieka czyni jego dzieła uniwersalnymi. Postacie Sofoklesa są pełne życia, targane emocjami, a jednocześnie świadome ograniczeń, jakie narzuca im przeznaczenie.

Patriotyzm i duchowość w sztukach Sofoklesa

Jako człowiek głęboko związany z Atenami, Sofokles był patriotą. Jego dramaty często nawiązują do wartości, które cenił: honoru, obowiązku wobec państwa oraz szacunku dla tradycji. Jednocześnie był człowiekiem wierzącym, co znajduje odbicie w jego sztukach. Choć zmniejszył rolę bogów w fabule, nie oznacza to, że lekceważył religię – przeciwnie, jego dzieła są pełne głębokich przemyśleń o relacjach między śmiertelnymi a siłami wyższymi.

Sztuki Sofoklesa, w tym w szczególności „Antygona” (warto sięgnąć przynajmniej po streszczenie Antygony, by zrozumieć, o jak ważnym dziele jest mowa), „Król Edyp” oraz „Edyp w Kolonos”, poruszają tematy uniwersalne: konfliktu między jednostką a władzą, poszukiwania prawdy, nieuchronności losu i moralności. To właśnie dzięki tym wartościom jego twórczość przetrwała wieki i do dziś jest grana na scenach całego świata.

Dziedzictwo Sofoklesa

Śmierć Sofoklesa nie oznaczała końca jego wpływu na literaturę i teatr. Jego niedokończone dzieła, takie jak wspomniany „Edyp w Kolonos”, zostały ukończone przez jego wnuka, Sofoklesa Młodszego. Dzięki temu świat mógł podziwiać pełne trylogie, które stanowiły jedne z najwybitniejszych osiągnięć starożytnej dramaturgii.

Do dziś Sofokles uchodzi za symbol klasycznego piękna literatury greckiej. Jego sztuki nie tylko dostarczają rozrywki, ale też skłaniają do refleksji nad losem człowieka, który choć wolny w swoich wyborach, musi zmierzyć się z nieuniknionymi wyrokami przeznaczenia. To właśnie ta głębia sprawia, że jego dzieła są ponadczasowe i nie tracą na aktualności, nawet po ponad dwóch tysiącach lat.

Zdjęcie główne: Peter Paul Rubens, Sofokles, 1638

Artykuł sponsorowany.